مروری بر مهم‌ترین دستاوردهای نظامی دفاع مقدس در مقایسه با دستاوردهای فرهنگی آن

 به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از "منبری ها"در مورد جنگ تحمیلی ایران اظهار نظرهای زیادی شده است اما فارغ از همه این اظهار نظرها، دفاع مقدس ما دارای دست­آوردهای زیادی بوده است که ثمرات آن را تا به امروز نیز می­شود برشمرد.بررسی این جنگ نابرابر در حوزه­های مختلف قابل بررسی است اما بررسی آن در حوزه نظامی و فرهنگی ما را با دو جنبه سخت­افزاری و نرم­افزاری جنگ بیشتر آشنا می­کند.این مقاله در نظر دارد با در نظر گرفتن شرایط امروز کشور از حیث نظامی و فرهنگی به این سئوال پاسخ بدهد که آیا توانسته­ایم به اندازه دستاوردهای نظامی به دستاوردهای فرهنگی نیز نائل شویم؟

واژه­های کلیدی: دفاع مقدس، ملت ایران، رهبری امام خمینی(ره)

برهه زمانی جنگ تحمیلی:

دو سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در واپسین روزهای تابستان سال 1359 در حالی که کشور درگیر پاکسازی باقیمانده رژیم پهلوی در سطوح مختلف سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، نظامی و امنیتی بود ؛ نیروهای متجاوز بعثی خاک کشور را اشغال نمودند. در واقع همین شرایط زمانی حاکم بر کشور بود که مزدوران استکبار را به وسوسه انداخت تا قبل از قوام یافتن انقلاب اسلامی ایران ، این حرکت مردمی را در نطفه خفه نمایند.

با فرو پاشی نظام شاهنشاهی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران مبانی ، ساختارها و مولفه­های قدرت نظامی در کشور دچار تغییر و دگرگونی عمیق شد. با پیروزی انقلاب اسلامی ما به دلیل روشن نبودن وضعیت کاری و خدمتی، برخی از فرماندهان وکارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران به پادگان­های خود نرفتند. برای مردم مهمترین مسئله اطمینان ارتش و پیوستی کامل آن­ها به حرکت انقلابی بود.(مرادپیری، شریفی،1392 : 52)  

البته در این بین انقلاب مردم که در پی براندازی رژیم 2500ساله شاهنشاهی و رهبری حضرت امام خمینی (ره) ایجاد شده بود مورد غفلت دشمن قرار گرفته بود. دقیقا در برهه­ای از زمان که مردم ایران با توکل بر خداوند وحدت کلمه و رهبری امام خمینی(ره) توانسته بودند ملجا و  امید تمام مستضعفان عالم قرار بگیرند و روحیه خود باوری در ملت بارور شده بود. دشمن باور اینکه با دفاع تمام قد ملت رشید ایران مواجه شود را نمی­کرد.

صدام روز شروع جنگ را روز صاعقه و نام جنگ را قادسیه و خود را سردار قادسیه نامیده بود. قادسیه همان جنگی بود که در صدر اسلام مسلمانان، ایران را فتح کرده بودند. شهریور 59 که به پایان می­رسید جنگی آغاز شد که پاییز آن سال را خونین کرد.(شیر علی­نیا،1389: 19)

وضعیت نظامی ایران:

همانطور که اشاره شد وضعیت نظامی کشور در طول 8 سال دفاع مقدس بگونه­ای بود که می­بایست ، نیروهای وابسته به رژیم پهلوی از محیط­های نظامی کشور خذف شوند و نیروهای معتقد انقلابی  جایگزین آنها شوند. در چنین شرایطی حضرت امام خمینی(ره) تشکیل نیروی بسیج مردمی را مد نظر قرار دادند ، تا جهت مدیریت نظامی کشور از توان نیروهای انقلابی بهره برده شود . البته در این بین، نیروهای مختلف و آموزش دیده نظامی در کشور نیز دوش تا دوش  نیروهای بسیج مردمی در مسیر حفظ کیان اسلامی از بذل و بخشش جان و مال خود دریغ ننمودند. در جنگ 8 ساله آنچه گذشت مدیریت آنی و لحظه­ای جنگ بود و فرصت ایجاد زیر ساخت  در طولانی مدت فراهم نبود.

وضعیت نظامی دشمن:

از زمان روی کار آمدن حزب بعث، عراق همواره در پی تقویت و توسعه توان نیروهای مسلح خود بود. از این تاریخ ، به طور مرتب بر کمیت و کیفیت ارتش بعثی عراق افزوده شد. در این دوران ، عراق با ستفاده ازپیمان دوستی 15 ساله با شوروی که در سال( 1972م ) بین دو کشور به امضاء رسیده بود، تمام نیازمندی­های تسلیحاتی، آموزشی ، تدارکاتی و سازماندهی ارتش بعث را عمدتا از شوروی تامین می­کرد. این کشور توانست با برخی از دولت­های اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا نیز قرداد­هایی به متنظور تامین جنگ افزارهای و تجهیزات نظامی منعقد کند. بر مبنای دکترین شوروی، راهبرد قدرت نظامی عراق، بر اساس یک ((استراتژی زمین پایه)) طرح ریزی شده بود . بنابراین ستون فقرات ارتش عراق، متکی بر نیروی زمینی و تشکیل سه سپاه بزرگ، برنامه ریزی شده بود. ((مرادپیری، شریفی، 1392: 57)

در حالی کشور عراق به ایران حمله کرد که از مدتها قبل در تدارک این تجاوز بود و دستهای استکبار نیز این کشور مزدور را تجهیز نظامی کرده تا بتواند انقلاب اسلامی ایران را زمینگیر نماید و مجددا بتوانند ثروتهای ملت ایران را به یغما ببرند. در این بین اکثر دول عالم بصورت مستقیم و غیر مستقیم در یک جنگ نا برابر از کشور عراق حمایت می نمودند و کشور ماد در حالی که نیازمند ابتدایی ترین تجهیزات نظامی بود ، نمی­توانست نیازهای خود را از جهان غرب تامین نماید یا حداقل به سختی می­توانست در این رابطه  با دنیا تعامل داشته باشد. کشور عراق در طول جنگ تحمیلی انواع واقسام سلاحهای دول غربی را بکار گرفت که در این بین سلاحهای هسته­ای و شیمیایی غرب بعنوان یک سند زنده وحشیگری تا همیشه بعنوان لکه ننگی در تاریخ بشریت از اذهان پاک نخواهد شد . از آنچه گفته شد می­توان نتیجه گرفت در جنگ 8ساله ایران و عراق توازن نظامی برقرار نبوده و کشور ما با دنیای استکبار به مقابله بر خواست.

نقش مشارکت مردمی در اداره جنگ تحمیلی:

بدون شک قسمت عظیمی از مدیریت جنگ تحمیلی بر دوش مردم قهرمان ایران بود . مردمی که خودشان انقلاب اسلامی را بوجود آورده بودند نمی­خواستند که مجددا کشور مورد تاخت و تاز بیگانگان قرار بگیرد؛ به همین خاطر صحنه­هایی که مردم مسلمان ایران در دوران 8سال دفاع مقدس بوجود آوردند در تاریخ ایران بی­نظیر است. مردم ایران در طول این 8سال بدون چشمداشت هر آنچه را که داشتند در طبق اخلاص نهاده و سپاه اسلام که بدنه آن نیز خود آحاد مردم بودند یاری نمودند . چنانچه عزم و اراده مردم در جهاد با دشمن نبود می­توانست دشمنان کشور را جهت اشغال خاک کشور به آرزوی خود برساند ولی  مردم با وحدت کلمه و ایثار بذل جان و مال از کیان کشور و اسلام دفاع کردند.

حضرت امام خمینی(ره) در قسمتی از وصیت نامه سیاسی الهی خود فرمودند:من با جرآت مدعی هستم که ملت ایران و توده میلیونی آن در عصر حاظر بهتر از ملت حجاز در عهد رسول لله (ص) و کوفه و عراق در عهد امیر المومنین و حسین بن علی (ع) می باشند . آن حجاز که در عهد رسول الله (ص) مسلمانان نیز اطاعت از ایشان نمی­کردند و با بهانه­هایی به جبهه نمی­رفتند که خداوند تعالی در سوره ((توبه)) با آیاتی آنها را توبیخ فرموده و وعده عذاب داده است.

نقش رهبری امام خمینی(ره) در جنگ تحمیلی:

با مطالعه تاریخ ایران در می­یابیم که مراجع تقلید و روحانیون مورد اعتماد ، همواره توانسته­اند حرکت مردمی بر ضد استبداد را به ثمر برسانند.

از جمله این عالمان دینی حضرت امام خمینی(ره) است که در قرن معاصر با مدیریت الهی خود موفق شد ضمن به ثمر رساندن قیام مردم در بهمن 57، در سایه تدابیر و موقعیت سنجی ایشان ، ملت ایران توانست با دفاع قهرمانانه، حتی یک وجب از خاک کشور را در دفاع مقدس خود به دشمنان واگذار ننمایند.

مرد م با اعتقاد و باوری که نسبت به حضرت امام خمینی(ره) داشتند ایشان را بعنوان فرمانده سرنوشت خود پذیرفتند. حضرت امام خمینی(ره) نیز با توجه به فرامین اسلام و داشتن روحیه ایمانی و الهی خود توانست جهاد مردم ایران را مطابق بر فرامین قرآن کریم به سرانجام برسانند.

حضرت امام (ره) در فرازی می­فرمایند: آن که فرمان داده است به همه ما ، خداست. فرمانده همه خداست اوست (که) دفاع را واجب کرده است و اوست که فرمانده کل قواست.(صحیفه نور، 1364، جلد 23)

نقش معنویت در دفاع مقدس:

مسائل معنوی یکی از عوامل مهم  حرکت در دفاع مقدس بود. در واقع از جمله عوامل مهمی که توانست ، انگیزه جهاد در راه خدا ایجاد نماید و جوانان کشور را به سمت میادین جنگ بکشاند خدا باوری و اعتقادات مذهبی بود. نهضت عاشورای حسینی و قیام سید الشهدا در سال 61 هجری چنان شوری ایجاد کرد که صحنه­های آن قیام الهی در اوج شعور در میدان 8 ساله دفاع مقدس ما تکرار شد و شاید بعد از نهضت حسینی، نهعضت خمینی(ره) یکبار دیگر یاد آور قیام امام حسین(ع) و یاران پاک نهادش باشد. دعا ، توسل و توکل بر خداوند در همه قریب به سه هزار روز جنگ تحمیلی ساری و جاری بوده است و هیچ حرکت بزرگی بدون در نظر داشتن محور بودن خدا طرح  ریزی نمی­شد و خداوند نیز به وعده­های الهی خود وفا دار ماند و برگ زرینی بر کتاب قطور افتخارات این ملت افزود.

مقام معظم رهبری در فرازی می­فرمایند: ما عبادات فردی، عبادات اجتماعی ،عبادات سیاسی ، عبادات ناب و خالص داریم که مربوط به نیمه شبهاست؛ مال هنگام دعا و مناجات و هنگام سخن گفتن با خدا و تضرع است. هر کدام از اینها درجه است . هرکدام از این­ها ، شما را مثل پولاد آب دیده محکم می­کند . این جوانها را مستحکم می­کند؛ آنها را خلل ناپذیر و در مقابل نفوذ شیطان ، نفوذ دشمن، نفوذ عوامل فساد و در مقابل تهاجم فرهنگی، آسیب ناپذیر می­کند.(مقام معظم رهبری،1385 :92)

دستاوردهای نظامی کشور بعد از جنگ تحمیلی:

اگر چه ماشین جنگی کشور ما در طول 8 سال دفاع مقدس مجهز به تجهیزات روز نظامی نبود؛ اما کمبود های موجود نظامی باعث ایجاد خلاقیت و رسیدن به خود کفایی در ساخت سلاح و تجهیزات نظامی شد ودستاوردهای این جنگ باعث ظهور فرماندهان و سرداران توانمندی شد که تا سالیان متمادی بتوانند در راستای  دفاع از دستاوردهای نظام اسلامی به ایفای نقش بپردازند. امروز نیروهای نظامی کشور ما به یمن دفاع مقدس و خون شهیدان یکی از متعهدترین و توانمند ترین نیروی نظامی در سرتا سر دنیا هستند و بعد از قریب 3 دهه از جنگ تحمیلی هیچ دشمنی نتوانسته است چشم طمع به خاک سرزمین ما بنهد و هرگاه نیز دشمنان به این آب و خاک طمع ورزیده­اند با حضور پر صلابت نیروهای نظامی کشور ما مواجه شده­اند و از مواضع تجاوزکارنه خود کوتاه آمده­اند و این نیست جز دستاوردهای نظامی جنگ تحمیلی و دفاع مقدس .

دستاوردهای فرهنگی بعد از دفاع مقدس:

اشاره شد که یکی از دلایل مهم توفیق در 8 سال دفاع مقدس مربوط به بعد معنوی و اعتقادی است . سئوالی که در اینجا مطرح می شود این است که با توجه به اینکه  ارزشهای اعتقادی تا به این اندازه می­تواند راهگشا باشد آیا توانسته­ایم  آنرا به نسلهای بعدی گوشزد نماییم؟ متاسفانه باید بپذیریم که این مهم به اندازه دستاوردهای نظامی نتوانسته است در سطح جامعه ساری و جاری شود و فراگیری آن در جامعه آنچنان که شایسته بوده است محقق نشده است . البته نه اینکه ارزشهای معنوی امروز در جامعه ما رنگ باخته است ولی نتوانسته­ایم نسلهای مختلف را با این مبانی و اصول انسان­ساز بخوبی آشنا نماییم.

اینکه چرا این مهم در مسیر خود انتقال نیافته است نیاز به یک  بحث کارشناسی دارد که در این مجال نمی­گنجد اما مسلما آنچه که مشخص است در این رابطه برنامه خاصی نداشته­ایم

مشکلات فرهنگی و دینی جامعه امروز ایران:

متاسفانه جامعه امروز کشور بویژه در حوزه جوانان، بصورت فزاینده­ای دین گریز شده است . در این رابطه هر کسی با توجه به دیدگاهی که دارد دلایلی را عنوان می­نماید . ام نکته اصلی این است که نتوانسته­ایم ذائقه جوانان در مقاطع زمانی مختلف از انقلاب اسلامی را متمایل به ارزشهای دینی نماییم.

در نظر نگرفتن اقتضائات زمانی و مکانی و ارائه رفتارهای دینی و مذهبی یکسان در تمام زمانها و مکانهای مختلف باعث آن شده است که نسل جوان ما نتواند با معیارها و ارزشهای اسلامی و انقلابی ارتباط مناسبی برقرار کند. ارتباط­گیری صحیح بین نسلها، امروز یکی از دغدغه­های مهم جوامع بشری است . این ارتباط­گیری صحیح اگر بخوبی انجام نگیرد بین نسلهای مختلف شکاف بوجود می­آید که امروز به گسست نسلها مشهور است. بنابراین انتقال مفاهیم ارزشی یک وظیفه­ای است که می­بایست نسل به نسل منتقل شود .

سئوالی که در این جا مطرح می­شود این است که آیا ما توانسته­ایم این انتقال را بدرستی انجام دهیم؟ از سئوالات دیگری که در این رابطه مطرح می­شود اینکه آیا نسل امروز که در قرن 21 حضور دارد و خود را با دنیای فضای مجازی روبرو می­بیند می­تواند این جذابیت­ها را بگونه­ای مدیریت نماید که غرق در این فضا نشده و بتواند انسان دینداری هم باشد؟

جواب این سئوال در بین نسلهای مختلف متفاوت پاسخ داده می­شود . افرادی که فضای جبهه و جنگ را تجربه کرده­اند را نمی­توان با فضای جوانان دهه 70 به بعد انقلاب مقایسه کرد و از این دو گروه به یک اندازه و به یک میزان انتظار داشت. البته منظور این نیست که این دو نسل باید متفاوت عمل نمایند بلکه سئوال اساسی این است که همان ارزشهای بسختی بدست آمده دفاع مقدس بگونه­ای انتقال یافته است که جوانان امروز بتواند به درک درستی از آن نائل شود؟ در پاسخ باید گفت به همان اندازه­ای که جامعه فاقد این ارزشها است ، به همان اندازه در انتقال مفاهیم ارزشی در جامعه قصور و کوتاهی شده است. 

ما در دوران خاصی قرار گرفته­ایم، یا در حال قرار گرفتن هستیم که در آن ویژگی­های جدیدی نسبت به گذشته در حال ظهور است. هر نظام تربیتی، پویایی­اش در این است که اصول ، روش­ها و کارکردهای خودش را از حالت ایستا خارج کند و بتواند خواسته­هایش را متناسب با دگرگونی­های محیطی، شاداب و زنده نگه دارد . اگر یک نظام تربیتی بدون توجه به دگرگونی ها شرایط محیطی ، بخواهد از اصول و شیوه­های معینی، به نحو ثابت برای همه زمان­ها و مکان­ها استفاده کند، محکوم به مرگ خواهد بود.(باقری،1388: 58)

ظرفیت­های دینی و ارزشی در جامعه ایران:

شاید در رابطه با ظرفیت­های دینی و ارزشی در جامعه بتوان به موارد متعدد اشاره کرد. مکتب انسان ساز اسلام ومذهب تشیع دارای چنان ظرفیتی است که قدرت سازندگی روحی و اخلاقی جامعه را تا حد بسیار زیادی دارا می­باشد. در برهه­های مختلف زمانی و مکانی هرگاه از این ظرفیت بخوبی استفاده شده است کشور به سمت خودکفایی و استقلال همه جانبه حرکت نموده است؛ و هرکجا نیز این ظرفیت­های عظیم و الهی را نادیده گرفته­ایم نتوانسته­ایم روی پای خود بایستیم.

دفاع مقدس و سرداران جنگ تحمیلی و سیره زندگی آنها یکی دیگر از ظرفیتهایی است که نتوانسته­ایم از آن در حوزه فرهنگ بهره برداری مناسبی داشته باشیم و متاسفانه این دستاورد عظیم در همان زمان و برای گروهی محدود در جامعه باقی مانده است.

مساجد و مرکز مذهبی متعددی در کشور وجود دارد که جوانان جامعه را نتوانسته به خوبی بخود جذب نماید و اصولا برنامه­ای جهت جذب مخاطب بیشتر و تازه تر ندارند. در واقع در مقایسه با هجمه­های دشمنان جهت زدودن اخلاق و دین باوری از جامعه ، نتوانسته­ایم از این ظرفیت­ها جهت خنثی نمودن دسیسه­های دشمنان استفاده نماییم.

حوزه­های علمیه، دانشگاهها هر کدام بصورت ویژه­ای می­توانند در رابطه با گسترش اخلاق و تقویت مباحث فرهنگی و دینی ایفای نقش نمایند. به شرطی اینکه از  اهل فن جهت بکارگیری این فرصت ­ها استفاده و بهره برده شود.

یعنی خداوند بر مومنان منت کذاشت آنگاه که رسولی از جنس خودشان برانگیخت تا آیات خدا را بر آنان فروخواند و پاکیزه­شان گرداند و کتاب و حکمت را تعلیمشان دهد در حالیکه قبل از آن در گمراهی آشکار بودند.(آل عمران /164)

نتیجه­گیری:

در آغاز جنگ تحمیلی 8 ساله اگر چه توان نظامی کشور بگونه­ای نبود که بتواند در میدان رقابت تسلیحاتی مبارزه­ای رو در رو داشته باشد ولی قدرت ایمان ، ایثار و فداکاری که نشات از روحیه بالای اعتقادی و توکل بر خداوند داشت توانست تمام خلاهای موجود لجستیکی را جبران نماید و سرانجام 8سال دفاع مقدس با سرافرازی و بدون از دست دادن حتی یک وجب از خاک کشور پایان یافت. بعد از دفاع 8 ساله ، دستاورد های جنگ تحمیلی در دو حوزه نظامی و فرهنگی مورد بحث این مقاله است که با توجه به آنچه گفته شد به این نتیجه­گیری می­رسیم که اگر چه توانسته­ایم در حوزه  نظامی  موفق عمل نماییم ، ولی در بعد فرهنگی، آنچنان که شایسته و بایسته است نتوانسته­ایم توفیق داشته باشیم. برای این منظور دلایلی را مطرح نمودیم که از آنجمله اینکه همزمان با ظهور تکنولوژی نتوانسته­ایم این مبانی و اصول ارزشی را به زبان روز و مطابق با ذائقه جامعه بویژه جامعه جوان کشور بیان نماییم.

پیشنهادها:

    معرفی سرداران و رزمندگان جبهه­های نبرد حق علیه باطل بعنوان الگوهایی مناسب جهت نسل جوان
    استفاده از فن­آوریهای روز جهت انتقال مفاهیم و ارزشهای 8 سال دفاع مقدس برای گروههای مختلف سنی در کشور اعم از نرم افزارها و بازیهای رایانه­ای جهت جوانان
    استفاده از جذابیت­های هنری ، سمعی و بصری در انتقال مفاهیم دفاع مقدس نظیر فیلم وموسقی
    در نظر گرفتن شرایط زمانی و اجتماعی جامعه امروز ایران در مقایسه با دهه­های ابتدایی انقلاب اسلامی و دور شدن از ایستایی در زمانهای ابتدایی از حیث تحول در حوزه­های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی
    دوری از اجبار و اکراه و تربیت سلیقه­ای از سوی متولیان تربیت بویژه والدین و مراکز آموزشی
    پاسخ­گویی توام با صبر و حوصله به سئوالات و ابهامات جوانان در حوزه­های فرهنگی و مذهبی بویژه دفاع مقدس
    افزایش مشارکت جوانان در حوزه­های فرهنگی و اجتماعی و بهره­گیری از نظرات و دیدگاههای ایشان
    فرصت دانستن ظرفیت­های دانشجویی و بکار­گیری صحیح آن جهت تقویت بنیانها و اصول حقه جمهوری اسلامی ایران
    ایجاد ارتباط منطقی بین حوزه و دانشگاه و رصد دقیق جریانات مختلف و تبیین و تشریح آن به هر دو گروه و پاسخ به سئوالات و ابهامات ایجاد شده
    برقراری ارتباط اصولی بین نسلهای مختلف و جلوگیری از ایجاد فاصله وگسست نسلها و ایجاد رابطه منطقی و درک متقابل از طریق آموزش و آگاهی دادن  

 
  منابع:

قرآن کریم

باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تعلیم وتربیت اسلامی، 1388، تهران، انتشارات مدرسه 

شریفی، مجتبی و مراد پیری، هادی ، آشنایی با علوم و معارف دفاع مقدس،1392،تهران، انتشارات سمت

خامنه­ای، سید علی، صحنه­آرایی دل ، 1385، تهران، موسسه فرهنگی قدر ولایت

وصیت نامه سیاسی الهی امام خمینی (ره)

شیر علی نیا، جعفر، روایت آغاز تا پایان 8سال دفاع مقدس، 1389، تهران، انتشارات سوره مهر

صحیفه امام خمینی، جلد 23،  1364 ، تهران ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)